İslamiyet öncesi Türk şiiri, “şaman, kam, ozan, baksı” gibi adları olan insanlar, tarafından icra edilirdi. Bu kişiler aynı zamanda hekimlik ve büyücülük, bilicilik, müzisyenlik gibi işler yaparlardı. Din törenlerinde müzik eşliğinde şiirler söylerler. Görüldüğü gibi sözlü edebiyat geleneği şiire dayanmaktadır. Bu döneme ait ilk şiirler koşuklar, sagular, destanlar, hatta savlardır. Bu dönemde şiir, müzik ve din iç içedir. Büyük ölçüde Orta Asya’daki Türklerin yaşamını ve kültürünü yansıtan sözlü dönemde çeşitli törenlere rastlanır. Bu törenlerin başlıcaları şunlardır:
Ürünler, bu törenlerde Türk boylarında farklı adlarla karşılanan “şaman, kam, baksı, ozan” denen şairler tarafından kopuz eşliğinde söylenirdi. Şamanlar aynı zamanda toplumun dinsel önderi olarak kabul edilirdi. Yazılı edebiyat ürünlerinden önce sözlü edebiyat ürünleri oluşmuştur. Bu ürünlerin yazıya geçirilişi çok sonraları olmuştur. Bütün ulusların edebiyatında olduğu gibi Türklerin edebiyatında da sözlü edebiyatın doğuşu dinsel temellere dayanır. Mitolojik dönemde oluşmaya başlayan sözlü edebiyat ürünleri günümüze kadar süregelmiştir.
İslamiyet Öncesi Türk Şiiri Biçim Özellikleri
Dönemin, çoğu manzum olan başlıca edebiyat ürünleri koşuk, sagu, sav ve destanlardır.Ürünler dörtlük nazım birimi ve hece ölçüsüyle söylenmiştir.Çoğunlukla yarım uyak kullanılmış ve her dörtlüğün ilk üç dizesi kendi aralarında, dördüncü dizeler ise birbiriyle uyaklı söylenmiştir. Daha çok abab / cccb / dddb…” uyak düzeni, yarım uyak ve redif kullanılmıştır.Şiirlerdeki ahenk; ölçü ve uyağın dışında ses, hece tekrarları ve aliterasyonla sağlanmıştırİçindeki yabancı sözcükler yok denecek kadar az olan duru bir Türkçe kullanılmıştır.Genellikle benzetme, kişileştirme ve tenasüp sanatlarına yer verilmiştir.Şiirler; sürek avının bereketli olması için ava çıkmadan önce yapılan “sığır” törenlerinde, “şölen” adı verilen ve öküz avından sonra düzenlenen ziyafet törenlerinde, ”yuğ” adı verilen ve sevilen bir kişinin ölümü üzerine düzenlenen cenaze törenlerinde söylenmiştir.Şiirler ”ozan, kam, baksı, şaman” tarafından “kopuz” denilen saz eşliğinde söylenmiştir.
İslamiyet Öncesi Türk Şiiri Nazım Biçimleriİslamiyet Öncesi Türk şiirinin nazım biçimleri şunlardır:Koşuk Sagu Destan
Konular çoğunlukla günlük yaşamdan, doğanın güzelliklerinden seçilmiştir.Başlıca; aşk, doğa, ölüm, olağanüstü olaylar, dinî inançlar gibi temalar ele alınmıştır.Coşku ve heyecanı dile getiren metinlerden olan “koşuk”larda aşk, tabiat; “sagu”larda ölüm; olay çevresinde gelişen metin örneği olan “destan”larda ise kahramanlık, savaş, göç konuları işlenmiştir. Günümüzdeki atasözlerinin karşılığı olan “sav”larda ise hayat tecrübeleri ve öğütlere yer verilmiştir.Bu dönemde yazılan şiirlerde sanatsal bir amaç güdülmemiş, düşünceden çok duygulara, olağanüstü olay ve kişilere yer verilmiştir.Ürünlerde genellikle Şamanizm, Manihaizm ve Budizm dinlerinin etkileri görülmüştür.Ürünlerin ilk söyleyeni belli olmadığı için anonim özellik taşır. Sözlü edebiyatın başlıca ürünleri şunlardır: Koşuk, sagu, destan, sav.
